İzmit tarihini canlandırmak

İki kıtanın birleşme noktasında bir şehir, bir yol kavşağı, antik dönemden beri birçok medeniyetin üzerinde yerleşim kurduğu, bu topraklara sahip olabilmek için birbiriyle mücadele ettiği, üzerinde yaşanan her medeniyetinde buraya önemli eserler bıraktıkları bir yerleşim merkezi. Roma’dan Bizans’a, Bizans’tan Osmanlı’ya insanlar için bir cazibe merkezi, coğrafyası ve stratejik konumuyla tüm gözleri üzerine çeken bir bölge. Asyadan avrupaya gidebilmek için önce İzmit’e uğramınız gerekir.

Kısaca kentin tarihsel gelişim sürecine bakarsak, İzmit bölgesindeki ilk yerleşim Megaralı denizciler tarafından kurulan Astakos’dur. Astakos, M.Ö. 8 yüzyıl sonlarında İzmit’in güneyinde Başiskele mevkiinde Megaralılarca kurulmuş bir Helen kolonisidir. Deniz ve kara ulaşımına uygun olduğundan bir liman kenti olarak gelişmiştir. M.Ö. 262 yılında Astakoz halkı, bugünkü İzmit’in bulunduğu alanda kurulan bölgeye yerleşmiş ve o dönem Bithynia Kralı olan kent 1. Nikomedes dolayısıyla Nikomedia adını almıştır. Nikomedia, M.S. 284 yılında Roma İmparatoru Diocletianus’la başlayıp M.S. 330 yılında I. Constantinus’un Konstantinople’ü yani İstanbul’u başkent ilan etmesine kadar 46 yıl boyunca Roma İmparatorluğuna başkentlik yapmıştır. 1337 yılına kadar Bizans’ın egemenliğinde kalan bölge 1337 yılında Osmanlı Sancağı olmuştur. 28 Haziran 1921 yılında önce İngiliz sonra Yunan işgalinden kurtarılmıştır. Bu bölgede kurulan kentlerin adları sırasıyla Olibya, Astakoz, Nikomedia, İznikmid, İzmid ve son olarak da günümüzde bildiğimiz adıyla İzmit olmuştur.

İzmit tarih boyunca yaşadığı doğal afetler, çarpık ve plansız kentleşme, kaçak kazılar ve çeşitli insan faktörleri nedeniyle bugün Nikomedia’nın çok az somut mirası görülebilir durumdadır. Nikomedia’nın ve kültürel yönlerinin tanıtımı üzerine bazı akademik araştırmalar ve küçük ölçekli projeler olmasına rağmen, yeterli seviyede değildir.

Türkiye bağlamında Nikomedia ile ilgili çok az akademik yayın bulunmaktadır. Bu da Nikomedia’nın Türk akademik dünyasının yeterince ilgisini toplayamadığını göstermektedir. Antik İzmit yani Nikomedia kentinin ihtişamını tarihçi-yazar Onur Şahna’nın 18 yıllık çalışmaları sonucunda ortaya çıkardığı “İzmit Tarihi İllüstrasyonları” projesinde yer alan eserlerden rahatlıkla görebiliyoruz.

Kentin tarihsel geçmişi ulusal ve uluslararası alanda yeteri kadar tanınır ve bilinir olmamasının yanı sıra, kent sakinlerinin önemli bir kısmı da şehirlerinin var olan tarihi değerinin farkında değildir. Ve hep şu soru sorulur; “İyi de kardeşim, nerede bu Nikomedia?”

Bu görsel eksikliği sanatsal motivasyonla telafi etmek amacıyla yola çıkan Hacettepe Üniversitesi Tarih Bölümü mezunu tarihçi ve sanatçı Onur Şahna’nın 18 yılı aşkın bir emeğinin ürünü olan “İzmit Tarihi İllüstrasyonları” yer almaktadır. Her bir eser ortalama dört aylık yoğun ve hassas bir emeğin ürünü olup, eserlerin yaratımında dönemin mimarisi, kentin topografyası ve Antikçağ’ın diğer kentleri de dikkate alınarak; İzmit’e ilişkin seyahatnameler, antik metinler, sikkeler, arkeolojik kazı raporları, tarihsel bulgu ve belgeler kullanılmış ve böylece bilimsel kurguya dayalı illüstrasyonların ortaya çıkması sağlanmıştır. Söz konusu bu illüstrasyonların dışında uzun bir çalışmanın ardından 18. ve 19. yüzyıllarda yolu İzmit’e düşen yerli ve yabancı seyyahların kente dair çizdikleri eserler de çalışma kapsamına alınmıştır.

“İzmit Tarihi İllüstrasyonları” projesini başkanlığını yaptığım Art Nicomedia Kültür Sanat Derneği çatısı altında Eylül ayı içerisinde İzmitli tarih ve sanatseverlerle buluşturduk. Proje içeriğinde eski İzmit’in Astakoz, Roma ve Osmanlı dönemlerine dair toplam 21 illüstrasyon bulunmaktadır.

Bu eserlerin bir kısmı Ocak 2014 tarihinde İstanbul Dolmabahçe Sarayı’nda iki hafta süreyle sergilenmiş, bir kısmı da Kasım 2016’dan bu yana İzmit’te açılan SEKA Kağıt Müzesi’nde müze envanterine kayıtlı olarak kalıcı şekilde sergilenmektedir. Özellikle antik döneme ait, dünyada eşi benzeri olmayan eserler şimdiye değin pek çok bilimsel yayında ve akademik çalışmada kullanıldı, kullanılmaya da devam etmektedir.

“İzmit Tarihi İllüstrasyonları”nın oluşturduğu görsel atmosfer sayesinde akademisyenleri yakın gelecekte İzmit’in saklı kalmış kültürel mirasını ortaya çıkarmak için daha fazla araştırma ve bilimsel çalışma üretmeye motive edecektir. Diğer yandan, İzmit kent tarihinin kilit paydaşları olan politika yapıcılar, akademisyenler ve yerel halk arasında akademik ve bilimsel bir hava yaratmak, kent tarihi ile ilgili daha fazla bilimsel araştırma ve yayın yapılması teşvik etmektir. Sadece akademisyenler değil yerel ve ulusal sanatçıların da sanat eserlerini üretirken İzmit tarihini göz önünde bulunduracak olması açısından değerlidir.

Ve bu kent, herbiri eşşiz, özgün ve çok değerli eserleri, tarih bilimi ve sanatla yoğurup farkındalık yaratarak kente kazandıran tarihçi ve sanatçı Onur Şahna’ya ne kadar teşekkür etse azdır.

İzmit Tarihi İllüstrasyonları 3D Sergi Videosunu izlemek için linki tıklayın

Akın Ülkü Sevinç
12 Ocak 2023